π. Ἀναστάσιος Γκοτσόπουλος: Μικρή συμβολή στό διάλογο γιά τό Οὐκρανικό "Αὐτοκέφαλο"

π. Ἀναστάσιος Γκοτσόπουλος: 

Μικρή συμβολή στό διάλογο γιά τό Οὐκρανικό "Αὐτοκέφαλο"

Πρωτοπρεσβύτερος

Ἀναστάσιος Κ. Γκοτσόπουλος

Ἐφημέριος Ι. Ν. Ἄγ. Νικολάου Πατρών

τήλ. 6945-377621, agotsopo@gmail.com

Μικρή συμβολή στό διάλογο γιά τό Οὐκρανικό «Αὐτοκέφαλο»

Α΄.

Ὑπάγεται ἡ Οὐκρανία στή δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου;

Ἀδιαμφισβήτητα ἡ μονομερής ἀπόφαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου νά χορηγήσει καθεστώς Αὐτοκέφαλης Ἐκκλησίας στήν Οὐκρανία δημιουργεῖ σοβαρότατο ἐκκλησιαστικό πρόβλημα, τινάζει στόν ἀέρα τήν πανορθόδοξη ἑνότητα καί συνεργασία καί κλονίζει τό πανορθόδοξο κύρος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὡς συντονιστοῦ τῶν Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν καί κατ’ ἐξοχήν ἐκφραστού τῆς πανορθό-δόξου ἑνότητος.

Ἀπό τή Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας στή Σύνοδο τῆς Κρήτης: Μελετώντας τά ἱστορικά στοιχεῖα τοῦ Οὐκρανικοῦ προβλήματος, ὅπως τά ἔχουν καταγράψει ἔγκριτοι ἱστορικοί μελετητές1, διαπιστώνει κανείς ὅτι δημιουργήθηκε τό πρῶτον ὡς συνέπεια τῆς Συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-1439), καλλιεργήθηκε συστηματικά καί μεθοδικά ἐπί αἰῶνες μέ τήν Οὐνία (Σύνοδος Βρέστης, 1596) καί ὁλοκληρώθηκε σήμερα ὡς συνέπεια τῆς Συνόδου τῆς Κρήτης (2016)2. Καί τότε, πίσω ἀπό τή διαίρεση τῶν Ὀρθοδόξων βρίσκονταν οἱ πολιτικές σκοπιμότητες ποῦ ἔσυραν τούς Βυζαντινούς στήν Ἰταλία νά ὑπογράψουν τήν ψευτοένωση μέ τόν πάπα, ἀλλά καί σήμερα πίσω ἀπό τή χορήγηση τοῦ Αὐτοκεφάλου βρίσκονται καί πάλι πολιτικές καί γεωστρατηγικές σκοπιμότητες. Δέν ἔχει συμβεῖ στήν ἱστορία χορήγησης Αὐτοκεφάλου τέτοια ἔντονη, φορτική καί ὠμή παρέμβαση γιά χορήγησή του ἀπό πολιτικές δυνάμεις ἐκτός της ἴδιας της ἐνδιαφερόμενης χώρας. Αὐτό ὑποδηλώνουν χωρίς ἀμφιβολία οἱ εὐχαριστίες τοῦ Οὐκρανοῦ Προέδρου Ποροσένκο στίς ΗΠΑ γιά τήν «ἐνεργό ὑποστήριξή τους στή διαδικασία χορήγησης τοῦ αὐτοκεφάλου»3. Ἄλλωστε, οὔτε οἱ ἴδιες οἱ ΗΠΑ ἔχουν τόν παραμικρό δισταγμό νά δηλώσουν ὄτι «οἱ Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς ὑποστηρίζουν τήν χορήγηση αὐτοκεφαλίας στήν Οὐκρανική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία», ὅπως ἀναφέρει σέ ἀνακοίνωσή της ἡ ἐκπρόσωπος Τύπου τοῦ Ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν τῶν ΗΠΑ Χίθερ Νάουερτ4. Γιατί νά τό κρύψωμεν, ἄλλωστε...

Ἀποκαλυπτική ἐπ’ αὐτοῦ εἶναι καί ἡ δήλωση τοῦ νέου “Προκαθημένου” Ἐπιφανίου ὄτι “υπηρξε μία κομβικης σημασίας στήριξη ἀπό τίς ΗΠΑ καί στό πλαίσιο αὐτό, πιστεύω ὅτι θά διατηρήσουμε ἐπαφή γιά νά διασφαλισουμε ὅτι ἡ αὐτοκεφαλία τῆς Οὐκρανικῆς Ἐκκλησίας θά ἔχει τήν ἴδια ὑποστήριξη καί στό μέλλον»5. Ἡ δήλωση αὐτή εἶναι παράλληλα καί τραγική διότι ἀποκαλύπτει τό πνευματικό ἀδιέξοδό της «Αὐτοκέφαλης» Ἐκκλησίας καί τοῦ ἰδίου τοῦ τάχα καί «Μητροπολίτου Κιέβου» Ἐπιφανίου. Τί θλιβερό! ἐκκλησιαστικός «ἡγέτης» νά ὁμολογεῖ δημόσια ὅτι στηρίζει τίς ἐλπίδες του ὅτι τήν «αὐτοκεφαλία» τους θά τή διασφαλίσουν οἱ ΗΠΑ! Σημαίνει μεταξύ ἄλλων ὅτι ἡ νέα «Αὐτοκέφαλη» ἀποδέχεται τό ρόλο μαριονέτας στά χέρια τῶν «προστατριών» τῆς Δυνάμεων τοῦ κόσμου τούτου μέ καταστροφικές συνέπειες γιά τούς πιστούς καί ὁλόκληρη τήν Ὀρθοδοξία. Οὐσιαστικά ἀποδέχεται τό ρόλο τοῦ “ἐκπροσώπου” τῶν Δυτικῶν Δυνάμεων στήν οἰκογένεια τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, μέ ὅ,τι αὐτό συνεπάγεται… Σέ αὐτό τό πλαίσιο κατανοεῖται καί ἡ δήλωση τοῦ «Προκαθημένου» Ἐπιφανίου ἀναφορικά μέ τά δικαιώματα τῶν σοδομιστῶν, κίναιδων κλπ ΛΟΑΤ: «Φυσικά, εἶμαι ὑπέρ τῆς ἔναρξης μεταρρυθμίσεων στήν ἐκκλησία γιά νά μήν ὑπάρχει συντηρητισμός, γιά νά ἀπομακρυνθοῦμε ἀπό τήν Ρωσική παράδοση καί γιά νά εἶναι ἡ ἐκκλησία ἀνοιχτή καί ἕνας πνευματικός ὁδηγός γιά τόν Οὐκρανικό λαό. Κινούμαστε πρός τήν Εὐρώπη καί συνεπῶς θά πρέπει νά ἀπομακρυνθοῦμε ἀπό τήν συντηρητική Ρωσική παράδοση. Ἡ Ἐκκλησία θά πρέπει νά εἶναι πιό ἀνοιχτή, διότι ἡ Ρωσική Ὀρθοδοξία εἶναι πολύ συντηρητική … Αὐτό εἶναι ἕνα δύσκολο ζήτημα τό ὁποῖο δέν πρέπει νά προβάλουμε στήν ἀρχή τοῦ ταξιδιοῦ μας, διότι γνωρίζετε τόν τρόπο ποῦ ἡ Οὐκρανική κοινωνία ἀντιλαμβάνεται αὐτό τό θέμα. Τώρα πρέπει νά ἐργαστοῦμε πάνω σέ αὐτό γιά νά τό δεχτεῖ ἡ Οὐκρανική κοινωνία. Εἶναι μιά μακρά πορεία. Θά συζητήσουμε καί θά ἀναζητήσουμε ἀπαντήσεις σέ αὐτά τά περίπλοκα ζητήματα»6. Ποιός ἀμφιβάλλει ὅτι ἀπό τέτοιους «προκαθημένους»7 καί «μείζω τούτων ὄψει» ἤ ἐπί τό λαϊκότερον, καί μή χειρότερα…

Ἀπό ἱστορικό-κανονικῆς πλευρᾶς ἔχουν τεθεῖ, μεταξύ ἄλλων, δύο βασικά ζητήματα, ἀπό τή μελέτη τῶν ὁποίων κρίνεται ἐν πολλοῖς ἡ κανονικότητα ἤ μή τῆς χορηγήσεως τοῦ Αὐτοκεφάλου:

1. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ὑπάγεται κανονικά στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἤ στό Πατριαρχεῖο τῆς Ρωσίας; καί

2. Δικαιοῦται τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο νά χορηγεῖ τό Αὐτοκέφαλο κατ’ αὐτόν τόν τρόπο;

Α. Τό ζήτημα ἐάν ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ὑπάγεται στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο εἶναι κομβικῆς σημασίας, διότι σέ ἀντίθετη περίπτωση Αὐτό δέν ἔχει κανονικό δικαίωμα νά παρεμβαίνει σέ δικαιοδοσία ἄλλης τοπικῆς Ἐκκλησίας, διότι τότε διαπράττει σοβαρά κανονικά ἀδικήματα καταδικασμένα ἀπό πολλούς ἱερούς κανόνες (Β-2, Γ-8, Πενθέκτης-39, Ἀντιοχείας-13, -22, Σαρδικῆς-3 κ.α.) καί σύνολη τήν ἐκκλησία-στική παράδοση.

Ἡ Κωνσταντινούπολη8 καί ὅσοι ὑποστηρίζουν τίς ἐνέργειες Της9 απαντοῦν μέ βεβαιότητα ὅτι ἀνέκαθεν ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ὡς Μητρόπολις Κιέβου ὑπαγόταν κανονικῶς στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, οὐδέποτε ἐκχωρήθηκε στή δικαιοδοσία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας καί οὐδέποτε τό Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως ἀποδέχθηκε τήν ὑπαγωγή της στή Μόσχα. Συνεπῶς, ἔχει κάθε δικαίωμα ἡ Κωνσταντινούπολη νά κινεῖται ἐλεύθερα στήν Οὐκρανία, γιατί εἶναι ἐπαρχία ὑπό τήν κανονική Της δικαιοδοσία.

Μάλιστα, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο γιά νά στηρίξει τήν ἄποψή του αὐτή ἐπικαλεῖται τό «Συνταγμάτιο»10, στό ὁποῖο ἀναγράφεται στήν 60η θέση ἡ Ρωσία ὡς Μητρόπολη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου11. Ἀναμφισβήτητα στό σημεῖο αὐτό ἡ ἐπιχειρῆ-ματολογία τοῦ Οἴκ. Πατριαρχείου εἶναι ἁπλή καί συνάμα ἐξαιρετικά ἰσχυρή: Ἡ ἁπλή καί μόνο ἀναγραφή μιᾶς Μητροπόλεως στό Συνταγμάτιο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου δηλώνει πέραν κάθε ἀμφιβολίας ἤ ἀντιρρήσεως ὅτι αὐτή ὑπάγεται κανονικῶς στήν Κωνσταντινούπολη!

Ὅμως!

Ἡ Κωνσταντινούπολη γιά νά ἀποδείξει ὅτι τό Κίεβο ὑπάγεται κανονικῶς στή δικαιοδοσία τής επικαλειται μόνο τά ἀρχαία Τακτικά (τοῦ Λέοντος Σοφοῦ, 11ου αἵ.) καί σιωπᾶ γιά τά ἑπόμενα, ὡσάν ἡ ἐκκλησιαστική ζωή στήν περιοχή αὐτή νά σταμάτησε τότε! Ἀσφαλῶς καί δέν τίθεται ὑπό ἀμφισβήτηση ὅτι τότε, ὅπως καί τούς μετέπειτα πέντε-ἔξι αἰῶνες, μέχρι τόν 16-17ο αἵ., ὁλόκληρη ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας (ἀρχικά μία Μητρόπολη ὑπό τόν Κιέβου12 καί ἀργότερα δύο Μητροπόλεις ὑπό τόν Κιέβου καί τόν Μόσχας) ὑπήγετο κανονικῶς στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, τό ὁποῖο ἀσκοῦσε πλήρως τά κανονικά δικαιώματά Του, καί κυρίως τίς χειροτονίες καί τίς κρίσεις τῶν ἐπισκόπων13.

Δύο κρίσιμες χρονολογίες: 
α) Τό ἔτος 1593 με ἀπόφαση τῶν τεσσάρων Πατριαρχῶν τῆς Ἀνατολῆς ἀνακηρύσσεται σέ Πατριαρχεῖο ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας14 καί β) τό ἔτος 1686-1687 ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Διονύσιος Δ΄ μέ Πατριαρχικη καί Συνοδική Πράξη «ἀποφαίνεται ἴνα ἡ ἁγιωτάτη επαρχια Κιέβου εἴη ὑποκειμένη ὑπό τοῦ ἁγιωτάτου πατριαρχικοῦ θρόνου τῆς Μεγάλης καί θεοσώστου πόλεως Μοσχοβίας»15 [σέ ἐπιστολή τοῦ ὁ Πατριάρχης Διονύσιος Δ΄ «πρός τούς βασιλεῖς τῆς Ρωσίας» διευκρινίζει γιά νά μήν ὑπάρξει παρερμηνεία: «ἡ Μητρόπολις αὔτη Κιόβου ἔστω ὑποκειμένη ὑπό τόν Ἁγιώτατον Πατριαρχικόν της Μοσχοβίας θρόνον, καί οἱ ἐν αὐτή ἀρχιερατεύοντες, ὅ τέ ἤδη καί ὁ μετά τοῦτον, γινώσκωσι γέροντα καί προεστώτα αὐτόν τόν κατά καιρούς Πατριάρχην Μοσχοβίας ὡς ὑπ’ αὐτοῦ χειροτονούμενοι»16].

Τό ζητούμενο, λοιπόν, εἴναι τι γίνεται ἀπό τόν 16-17ο αἵ. μέχρι τόν Ἀπρίλιο 2018, ποῦ ἀνακοινώνεται ἐπίσημα ὅτι Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος σκέπτεται νά ἐκχωρήσει τό Αὐτοκέφαλο. Τί ἔχει συμβεῖ, λοιπόν, τούς τρεισήμισι τελευταίους αἰῶνες; Ποῦ ὑπάγεται ἡ Μητρόπολη Κιέβου καί γενικότερα ἡ Οὐκρανία σύμφωνα μέ τήν πανορθόδοξη ἐκκλησιαστική συνείδηση ἀλλά καί τήν αὐτοσυνειδησία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου;

1. Ἀκολουθώντας τήν ἐπιχειρηματολογία τοῦ ἰδίου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ας ἀναζητήσουμε τίς ἀπαντήσεις ἀπό τόν ἀδιάψευστο μάρτυρα τῆς κανονικῆς δικαιοδοσίας τῶν Θρόνων, δήλ. τά «Συνταγμάτια», σέ ποιά δικαιοδοσία ὑπάγεται ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας. Ἡ καταγραφή σέ αὐτά εἴναι ακαταμαχητο στοιχειο γιά τό ποῦ ὑπάγεται ἐκκλησιαστικά ἡ Οὐκρανία.

i) «ΤΑΚΤΙΚΑ» (NOTITIA EPISCOPATUUM): Ἐνῶ λοιπόν ὅλα τά σωζόμενα «Τακτικά» (Notitia Episcopatuum 10 – 20)17 από τόν ἴα΄-ἰέ΄ αἵ. ἀναγράφουν τήν ἐπαρχία τῆς Ρωσίας-Οὐκρανίας (ὡς Μεγάλη, ἤ Μικρή Ρωσία ἤ Κυέβου) ὡς ἐκκλησιαστική ἐπαρχία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τό Τακτικό 2118 τού ἰστ΄ αἵ. δέν ἀναφέρει τή Ρωσία ἤ τήν Οὐκρανία στίς ὑποκείμενες στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἐκκλησιαστικές ἐπαρχίες!

ii) ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ (1715)19: Ὁ πατριάρχης Ἱεροσολύμων Χρύσανθος (Νοταρᾶς) στό περίφημο Συνταγμάτιό του (σ. ξστ-ξθ) ἀναφέρει λεπτομερῶς τίς ὑπό τόν Κωνσταντινουπόλεως ἐκκλησιαστικές ἐπαρχίες, στίς ὁποίες δεν περιλαμβάνει τή Μητρόπολη Κιέβου ἤ ἄλλη ἐπισκοπῆ τῆς Οὐκρανίας.

Ἐπιπλέον, ἀπό τή σέλ. ὄγ κ.ἐξ. ἀναφέρεται στά «περί τοῦ ἁγιωτάτου πατριαρχικοῦ Θρόνου τῆς Μοσχοβίας». Ἀρχικά μνημονεύει πῶς δόθηκε στή Μόσχα ἡ πατριαρχική ἀξία καί τιμή (σ. ὄγ-ὄδ) καί ἀκολούθως στίς σ. ὄδ-ὀε ἀναφέρεται στά ὅρια τής «Μοσχοβίας» στά ὁποία περιλαμβανει καί τήν Οὐκρανία. Τό ἑπόμενο κρίσιμο κεφάλαιο ποῦ ἐπιγράφεται «Περί τῶν ὑποκειμένων Θρόνων τῷ πατριάρχη Μοσχοβίας» (σ. ὀστ κ.ἐξ.) ἀναφέρει τό Κίεβο καί τή Γαλικία («Ὁ Κιοβίας καί Ἁλικίας») καθώς καί ἄλλες περιοχές τῆς Οὐκρανίας («Μεγάλης Νοβογορονδίας», «Σουσδαλίας», «Τσερνιγβίας», «Χολμογορίας» κ.α.) ὠς υπαγόμενες ἐκκλησιαστικά στόν Πατριάρχη Μόσχας! Τέλος, στή σ. ὄζ ἀναφερόμενος «περί τῶν προνομίων τῶν κατά τήν Μοσχοβίαν Ἀρχιμανδριτῶν» ἀπαριθμεῖ στούς «ἐπισημοτέρους Ἀρχιμανδρίτες» τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας καί Οὐκρανούς Ἀρχιμανδρίτες ἐν οἶς πρώτος «Ὁ τοῦ Κιεβοπετζερσκίου» καί ἀκολουθοῦν ἄλλοι ἀπό τήν Οὐκρανία (π.χ. «Ὁ τῆς Τζερνιγοβιγίας»).

Συμπερασματικά: 

Ἡ ἐκκλησιαστική συνείδηση στίς ἀρχές τοῦ 18ου αἵ., ὅπως ἔχει καταγραφεῖ τό 1715 ἀπό τόν Πατριάρχη Ἱεροσολύμων Χρύσανθο στό Συνταγμάτιό του, θέλει χωρίς καμία ἔνσταση ἤ ἔστω ἁπλή ἐπιφύλαξη τήν ἐπαρχία τοῦ Κιέβου καί τῆς Οὐκρανίας νά ὑπάγεται ἐκκλησιαστικά στό Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας καί ὄχι στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Σημειώνεται ὅτι δέν ὑπῆρξε ποτέ καμία ἔνσταση κατά τοῦ Συνταγματίου τοῦ Χρυσάνθου ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο.

iii) ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟ 1855. Σύμφωνα μέ τό «Συνταγμάτιο περί τῆς τάξεως τῶν πατριαρχικῶν Θρόνων καί τῶν Αὐτοκεφάλων Συνόδων», ἐν Ἀθήναις 1855, σ. 3-12 δέν ὑπάγεται στό Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως ἡ Μητρόπολη Κιέβου καί ἡ περιοχή τῆς Οὐκρανίας. Στίς σ. 16-18 τοῦ Συνταγματίου ἀναγράφεται «Ὁ Κιέβου καί Γαλικίας» ὠς Μητροπολίτης «Ἐπαρχίας πρώτης τάξεως» τής «Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ρωσσίας» καθώς καί ἄλλες ἐπαρχίες τῆς σημερινῆς Οὐκρανίας!

iv) ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟ 189620: Στό «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟΝ τῶν ὑπό τόν Οἰκουμενικόν Θρόνον Μητροπολιτῶν καί Ἐπισκόπων» ποῦ ἐξεδόθη «ἐν Κωνσταντινουπόλει εκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου» τό 1896, δέν ἀναφέρεται ἡ Μητρόπολη Κιέβου ἤ ἄλλη περιοχή τῆς Οὐκρανίας ὡς ἐκκλησιαστική ἐπαρχία ὑπό τόν Κωνσταντινουπόλεως. Επίσης, καμία ἱερά Μονή τῆς Οὐκρανίας δέν ἀναγράφεται στόν κατάλογο τοῦ Συνταγματίου μέ τίτλο «Αἵ τῷ Οἰκουμενικῶ Θρόνω ὑποκείμεναι σταυροπηγιακαί Μοναί» (σ. 13-17).

v) ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟ 190221, «ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου»: Στό «ἐν χρήσει ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟΝ τῶν ὑπό τόν Οἰκουμενικόν Θρόνων Μητροπολιτῶν καί Ἐπισκόπων» ποῦ ἐξεδόθη «ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου» τό 1902, δέν ἀναφέρεται ἡ Μητρόπολη Κιέβου ἤ ἄλλη περιοχή τῆς Οὐκρανίας ὡς ἐκκλησιαστική ἐπαρχία ὑπό τόν Κωνσταντινουπόλεως. Ἐπίσης, καμία ἱερά Μονή τῆς Οὐκρανίας δέν ἀναγράφεται στόν κατάλογο τοῦ Συνταγματίου μέ τίτλο «Αἵ τῷ Οἰκουμενικῶ Θρόνω ὑποκείμεναι σταυροπηγιακαί Μοναί» (σ. 13-17). Μόνο τό «Μετόχιον Πατριαρχικόν ἁγίου Σεργίου» ἐν Μόσχα καταχωρεῖται (σέλ. 17).

vi) Οἱ Γ. Ράλλης-Μ. Ποτλής στό περίφημο ἔργο τους «Σύνταγμα τῶν θείων καί ἱερῶν Κανόνων» (ἅ΄ ἔκδοση 1855) δημοσίευσαν τήν «Τάξιν τῶν Θρόνων τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας» καί δεν περιλαμβάνουν τήν Οὐκρανία στίς ἐπαρχίες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἀλλά στήν «Αὐτοκέφαλο Ἐκκλησία τῆς Ρωσσίας»22. Ὅπως δηλώνουν ἀντλοῦν τά στοιχεῖα τους ἀπό τά Συνταγμάτια.

vii) Τό κατ’ ἔτος ἐκδιδόμενο «Ἡμερολόγιον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου» ἤ ἀπό τό 2015 κ.ἐξ. ἤ «Ἐπετηρίς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου» μέχρι καί τοῦ ἔτους 2018 ἀναγράφει ὄτι η Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ὑπάγεται κανονικῶς στή Μόσχα. Καμία ἀναφορά ὅτι τό Κίεβο ὑπάγεται ἐκκλησιαστικά στήν Κωνσταντινούπολη!

Συμπερασματικά, ἡ ἴδια η ἐκκλησιαστική καί κανονική συνείδηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου μέχρι καί τό 2018, ὅπως καταγράφεται μέ τόν πλέον ἐπίσημο καί ἀδιαμφισβήτητο τρόπο στά ἐπίσημα «Συνταγμάτια», «Ἡμερολόγια» καί «Ἐπετηρίδες», τά ὁποία τό ἴδιο τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ἔχει ἐκδώσει ἀκόμα καί ἀπό τό δικό του ἐν Κωνσταντινουπόλει «Πατριαρχικόν Τυπογραφεῖον» προκύπτει ὄτι δεν θεωροῦσε μέχρι τά μέσα 2018 ὡς κανονικό του ἔδαφος τήν Οὐκρανία, τήν ὁποία ἀναγνώριζε μέ τόν πλέον ἐπίσημο καί σαφῆ τρόπο ὅτι ὑπάγεται στήν κανονική δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου τῆς Ρωσίας.

2. α) Αὐτή τήν ἴδια ἐκκλησιαστική συνείδηση ὅτι ἡ Οὐκρανία ἔχει παραχωρηθεῖ ἀπό τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί ὑπάγεται πλέον στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας ἐξέφρασε καί ο ἴδιος ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος τό 2008 αναφερόμενος στήν Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη τοῦ 1687. Λέει ἐπί λέξει ὀ Πατριάρχης Βαρθολομαίος απευθυνομενος πρός τόν Οὐκρανικό λαό: «Ἡ ἐπί προφανεῖ θυσία τῶν ἰδίων δικαιωμάτων οφειλετικη διακονία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐν τή Ὀρθοδόξω Ἐκκλησία ἔχει τήν περισσοτέραν ἔκφρασιν εἰς τήν ὅλην ἐξέλιξιν τῆς σχέσεως αὐτοῦ πρός τήν ἐκλεκτήν μεταξύ τῶν θυγατέρων Ἐκκλησιῶν, τήν Εκκλησιάν της Οὐκρανίας, ἡ ὁποία ὑπήγετο ὑπό τήν κανονικήν δικαιοδοσίαν τοῦ ἐπί ἑπτά συναπτούς αἰώνας, ἤτοι ἀπό τοῦ Βαπτίσματος τῆς μεγάλης ἡγεμονίας τοῦ Κιέβου (988-1687), μέχρι τῆς προσαρτήσεως αὐτῆς ὑπό τοῦ Μ. Πέτρου εἰς τό ρωσικόν κράτος. Πράγματι, ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία προσέφερε προθύμως επι ἑπτά αἰώνας καί ἐκ τοῦ ὑστερήματος αὐτῆς, …Οὕτως, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος Δ', μετά τήν προσάρτησιν τῆς Οὐκρανίας εἰς τήν Ρωσίαν καί ὑπό τήν πίεσιν τοῦ Μ. Πέτρου, ἔκρινεν ἀναγκαίαν, ὑπό τάς περιστάσεις ἐκείνας, καί τήν ἐκκλησιαστικήν ὑπαγωγήν αὐτῆς εἰς τό Πατριαρχεῖον Μόσχας (1687), παρά τήν ὁμόφωνον καί σθεναρᾶν ἀντίθεσιν τῆς Ἱεραρχίας τῆς Οὐκρανίας διά τήν ἀπόφασιν ταύτην, καί ἐπί προφανεῖ ζημία τῶν κανονικῶν δικαίων τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, ἴνα μή αἵ δοκιμασίαι τοῦ εὐσεβοῦς οὐκρανικοῦ λαοῦ καταστοῦν ἐπαχθέστεραι ὑπό τήν ὀρθόδοξον πολιτικήν ἡγεσίαν»23. Ἔχουμε, δηλαδή, κατά τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαῖο, Πατριαρχική ἀπόφαση γιά «τήν ἐκκλησιαστικήν ὑπαγωγήν αὐτῆς (τῆς Οὐκρανίας) εἰς τό Πατριαρχεῖον Μόσχας (1687), … ἐπί προφανεῖ ζημία τῶν κανονικῶν δικαίων τῆς Μητρός Ἐκκλησίας». Μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ Βαρθολομαῖος ὁμολογεῖ μέ σαφήνεια ὄτι η Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, ὑπαγόταν «ὑπό τήν κανονικήν δικαιοδοσίαν τοῦ ἐπί ἑπτά συναπτούς αἰώνας … (988-1687), μέχρι τῆς προσαρτήσεως αὐτῆς ὑπό τοῦ Μ. Πέτρου εἰς τό ρωσικόν κράτος» !

β) Στίς ἀπό 7.4.1997 καί 26.8.1999 ἀπαντητικές ἐπιστολές του πρός τόν Πατριάρχη Μόσχας, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος αναγνωριζει τίς καθαιρέσεις ποῦ ἐπέβαλε τό Πατριαρχεῖο Μόσχας στόν πρώην Μητροπολίτη Φιλάρετο σημειωνοντας ἐπί λέξει: «ἡ καθ’ ἠμᾶς Ἁγία του Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία αναγνωριζουσα εἰς τό ἀκέραιον την ἐπί τοῦ θέματος αποκλειστικην ἁρμοδιότητα τῆς ὑφ’ Ὑμᾶς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας αποδεχεται τά Συνοδικῶς ἀποφασισθέντα περί τοῦ ἐν λόγω, μή ἐπιθυμοῦσα τό παράπαν ἴνα παρέξη οἰανδήτινα δυσχέρειαν εἰς τήν καθ’ Ὑμᾶς ἀδελφήν Ἐκκλησίαν». Μέ ἄλλα λόγια ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαίος αναγνωριζει στό Πατριαρχεῖο Ρωσίας τά δύο θεμελιώδη δικαιώματα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὑπαγωγῆς: Τό δικαιο χειροτονιών (jus ordinandi), καί τό δικαιο κρίσεως τῶν ἐπισκόπων (jus jurandi), τά ὁποία συνιστοῦν καί ταυτόχρονα ἀποδεικνύουν την πληρότητα τῆς ὑπαγωγῆς τῆς Μητροπόλεως Κιέβου ὑπό τόν Πατράρχη Μόσχας καί συνεπῶς τή μή ἐξάρτησή της ἀπό τόν Κωνσταντινουπόλεως.

Ἐπί πλέον δέ, οὐδέποτε μέχρι τόν Ἀπρίλιο 2018 ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος διατύπωσε τήν καινοφανῆ καί ἀτεκμηρίωτη στίς πηγές ἄποψη ὅτι τάχα, πάντοτε, συνεχῶς καί ἀδιαλείπτως, ἡ Οὐκρανία ὑπαγόταν ἐκκλησιαστικά στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο!

Συνεπῶς, ὁ ἴδιος ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαῖος καί τά κείμενα ποῦ ἔχει ἐκδώσει τό ἴδιο τό Οἰκουμενικό Πατριαρχείο σε ἀνύποπτο χρόνο εἶναι ἀπολύτως κατηγορηματικοί ὄτι η Οὐκρανία ὑπάγεται στήν Ἐκκλησία τῆς Μόσχας καί μέ κανένα τρόπο δέν δικαιολογοῦν τούς ὄψιμους ἰσχυρισμούς ποῦ διατυπώνονται στό κείμενο μέ τίτλο «Ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, Ὁμιλοῦν τά κείμενα», Σεπτέμβριος 201824: «Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχείον ουδεποτε παρεχώρησε τήν Μητρόπολιν Κιέβου, διά νά ἀποτελῆ κανονικόν ἔδαφος τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας» (σ. 12). Μάλιστα ἑρμηνεύοντας τήν Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη τοῦ 1686 τοῦ Πατριάρχου Διονυσίου Δ΄ σημειώνει ὄτι «τό νόημα τῆς «ὑπαγωγῆς» τῆς Μητροπόλεως Κιέβου εἰς τόν Πατριάρχην Μόσχας συνίστατο, κατ' οὐσίαν, μόνον εἰς τήν ἄδειαν τῆς χειροτονίας τοῦ Μητροπολίτου Κιέβου» (σ. 7) καί «δέν πρόκειται περί πλήρους ἐκχωρήσεως τῆς ἐπαρχίας Κιέβου εἰς τόν Πατριάρχην Μόσχας» (σ. 8) καί καταλήγει ὅτι μέ τήν ἀναγνώριση τοῦ Αὐτοκεφάλου της Ἐκκλησίας τῆς Πολωνίας «διά τοῦ τρόπου τούτου εμμεσως ἔγινε δεκτόν ἀπό ὄλας τάς ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας, πλήν ἐκείνης τῆς Ρωσσίας, καί τό κυριαρχικον δικαίωμα του Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ἐπί τῆς μητροπόλεως τοῦ Κιέβου καί τῆς Οὐκρανίας» (σ. 15).

Ἡ τελευταία φράση ὑποδηλώνει καί τήν πενία τῶν ἐπιχειρημάτων καί, τελικά, τό ἐκκλησιαστικό ἀδιέξοδο τῶν πατριαρχικῶν ἰσχυρισμῶν ὅτι, τάχα, διαθέτει «κυριαρχικό δικαίωμα» ἐπί τοῦ Κιέβου. Ἡ Κωνσταντινούπολη γνωρίζει ὅτι εἶναι ἄκρως ἀπαραίτητη ἡ πανορθόδοξη συμφωνία γιά τή δικαιοδοσία σέ κάποια ἐκκλησιαστική ἐπαρχία. Ἐπειδή, λοιπόν, δέν τήν διαθέτει, τήν ἀνάγκην φιλοτιμίαν ποιουμένη, ἀρκεῖται γιά ἕνα τέτοιο μειζον θέμα στην ὑποτιθέμενη «ἔμμεση αποδοχη … ἀπό ὄλας τάς ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας, πλήν ἐκείνης τῆς Ρωσσίας»! Παραβλέπει ὅμως ὅτι ὑπέρ τῶν κανονικῶν δικαιωμάτων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας ὑπάρχει ὄχι κάποια «ἔμμεση ἀποδοχή», ἀλλά αμεση καί ρητή καί ἐκπεφρασμένη πολυμερῶς καί πολυτρόπως πανορθόδοξη βεβαιότητα ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων τοπικῶν Ἐκκλησιῶν! Μήπως γιά τό λόγο αὐτό καί δέν συγκαλεῖ Σύναξη Προκαθημένων;

3. Στό ἐρώτημα ἄν ὑπάγεται ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας στό Πατριαρχεῖο τῆς Ρωσίας ἔχει ἀποφανθεῖ καί ἠ πανορθόδοξη ἐκκλησιαστική συνείδηση, ὅπως ἔχει καταγραφεῖ στά κατ’ ἔτος ἐκδιδόμενα «Ἡμερολόγια» ἤ «Δίπτυχα» ἤ «Ἐπετηρίδες» τῶν Τοπικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Ὅλες, χωρίς καμία ἐξαίρεση, οἱ κατά τόπους Αὐτοκέφαλες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καί τά Πατριαρχεία αναγνωριζουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ὑπάγεται στήν κανονική δικαιοδοσία τῆς Μόσχας. Όλες, χωρίς καμία ἐξαίρεση, οἱ Ἐκκλησίες θεωροῦν ὡς μοναδικό κανονικό Μητροπολίτη Κιέβου τόν Ὀνούφριο, ποῦ ὑπάγεται στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας. Μέ αὐτόν καί τήν περί αὐτόν Σύνοδο καί μόνο εἶχαν κοινωνία στά διορθόδοξα καί πανορθόδοξα συλλείτουργα καί στίς Ἐπιτροπές ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Αὐτή η ὁμοφωνία ἐκφράζει τήν πανορθόδοξη-οἰκουμενική ἐκκλησιαστική συνείδηση τῆς Ὀρθοδοξίας, τήν ὁποία κανένας δέν ἔχει δικαίωμα νά περιφρονήσει χωρίς σοβαρές συνέπειες.

4. Παράλληλα πρός τήν ἀδιάψευστη μαρτυρία τῶν Τακτικῶν-Συνταγματίων, μέ τούς ὄψιμους καί ἀτεκμηρίωτους ἰσχυρισμούς τῆς Κωνσταντινούπολης δεν συμφωνοῦν καί ἔγκριτοι ἱστορικοί - στελέχη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου25, οἱ ὁποῖοι σέ ἀνύποπτο χρόνο ἔχουν δημοσιεύσει μελέτες στίς ὁποῖες καταδεικνύουν αὐτό ποῦ μαρτυροῦν καί τά Συνταγμάτια, ὅτι τούς τελευταιους τρεισήμισι αἰῶνες τό Κίεβο δέν ἀνήκει στήν κανονική δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλά ὑπάγεται κανονικῶς στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας! Ἐνδεικτικῶς:

1. α) Ὁ Ἀρχειοφύλακας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, ἀρχιμ. Καλλίνικος Δελικάνης, στό περίφημο ἔργο τοῦ «Τά ἐν τοῖς Κώδιξι τοῦ Πατριαρχικοῦ Ἀρχειοφυλακείου σωζόμενα ἐπίσημα ἐκκλησιαστικά ἔγγραφα» τ. Α-Γ, ποῦ ἐκδόθηκε «ἐν Κωνσταντινουπόλει εκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου» τό 1902-190526 δημοσιεύει «Γράμμα Συνοδικόν του Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Παϊσίου πρός τόν Μόσχας Νίκωνα», στό ὁποῖο ὁ Οἰκουμενικός ἀποκαλεῖ τόν Μόσχας «Πατριάρχη Μοσχοβίας μεγάλης τέ καί μικρᾶς Ρωσσίας»27. Ὡς γνωστό «μικρά Ρωσσία» εἶναι ἡ σημερινή Οὐκρανία!

β) Ὁ ἴδιος ὀ Αρχειοφύλακας Κ. Δελικάνης αναφερομενος στόν «χωρισμόν τῆς Μητροπόλεως Κιέβου ἀπό τῆς Μόσχας» σχολιάζει: «Ἡ αὐτοτέλεια αὔτη διήρκεσε μέχρι τοῦ 1686, ὄτε τῶν ἐπαρχιῶν τούτων ἀνακτησασῶν ἀπό τῶν Πολωνῶν τήν ἰδίαν αὐτῶν αὐτονομίαν, οἱ Τσάροι… ἐξητήσαντο, πρός προφυλακήν τούτων ἀπό τῆς Οὐνίας τῆς λυμαινομένης τάς Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας τῆς Λιθουανίας καί Πολωνίας, ἀπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τήν καί αὔθις συνένωσιν της Μητροπόλεως Κιέβου … μετά τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου τῆς Μόσχας, οὗ προΐστατο ὁ Πατριάρχης Ἰωακείμ . εἰς ἤν αἴτησιν επενευσεν ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος ὁ Δ΄ Μουσελίνης, συναποφαινομένου ἐν τῷ ἐκδοθέντι Συνοδικῶ Τόμω καί τοῦ Ἱεροσολύμων Δοσιθέου»28. Ἀξιοσημείωτο τυγχάνει ὅτι ὁ πολύ καλός γνώστης τῶν Πατριαρχικῶν ἐγγράφων καί Ἀρχειοφύλακας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου χαρακτηρίζει τήν Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη τοῦ Πατριάρχου Διονυσίου Δ΄ ὠς «Συνοδικό Τόμο» στόν ὁποῖο συμμετεῖχε ὡς «συναποφαινόμενος» ὁ Ἱεροσολύμων Δοσίθεος!

γ) Ἐπίσης σέ ἄλλο σημεῖο ἐπαναλαμβάνει: «Ἡ δέ Μητρόπολις Κιέβου ἐξηκολούθη κυβερνωμένη διά Τοποτηρητών μεχρί της ἐξαρτήσεώς της ἀπό τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου Μόσχα τῷ 1686»29.

Ἐπισημαίνουμε καί πάλι ὅτι ἡ ἀνωτέρω ἐργασία τοῦ Κ. Δελικάνη ἐκδόθηκε «ἐν Κωνσταντινουπόλει εκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου» καί ἀνατυπώθηκε τό 1999 ἀποφάσει τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου!

2. Ο καθηγητής (τώρα καί πρωτοπρεσβύτερος) Θεοδ. Ζήσης – παλαιός κληρικός, συνεργάτης καί σύμβουλος τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως – σέ Διεθνές Σεμινάριον τοῦ ἐν Chambesy τῆς Γενεύης Ὀρθοδόξου Κέντρου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τόν Μάιο τοῦ 1988: «Οἱ Ὀρθόδοξοι Ρῶσσοι αὐτῶν τῶν χωρῶν μέ ἕδρα τό Κίεβον ἐξηκολούθησαν, ὡς ἰδιαιτέρα μητρόπολις, νά ὑπάγωνται ὑπό τήν δικαιοδοσίαν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί μετά τήν χειραφέτησιν τῆς Μόσχα ἀπό τήν Κωνσταντινούπολιν μεχρί του ἔτους 1686, ὅποτε … συνεδέθη καί πάλιν τό Κίεβον μέ τήν Μόσχαν καί ἀποκατεστάθη ἡ ἑνότης μέ ἔγκρισιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου»30.

3. Ο καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης Βάσ. Σταυρίδης, ἐκ τῶν σοβαροτέρων μελετητῶν τῆς ἱστορίας τοῦ Οἴκ. Πατριαρχείου δεν μνημονεύει στόν κατάλογο τῶν ἐπαρχιῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου ουτε τή Μητρόπολη Κιέβου οὔτε τήν Οὐκρανία31.

4. Ο καθηγητής Γρ. Λαρεντζάκης, Ἄρχων Μ. Πρωτονοτάριος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, σέ πρόσφατο ἄρθρο τοῦ ἐμμέσως πλήν σαφῶς ἀποδέχεται ὅτι ἡ Οὐκρανία ὑπάγεται στή Μόσχα: «Τό Πατριαρχείο Μοσχας ὅμως τώρα ἀγωνίζεται μέ κάθε μέσο να διατηρήσει τήν ἐπικυριαρχία τού καί στήν Οὐκρανία»32.

5. Ιδιαιτέρως παραπέμπω στόν καθηγητη Βλ. Φειδά, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁμότιμος καθηγητής τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας, ἐκ τῶν σημαντικοτέρων στελεχῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, τιμηθεῖς μέ τό Ὀφίκιο τοῦ Ἄρχοντος Διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας, ἐνῶ σήμερα ὑπηρετεῖ ὡς Κοσμήτορας τοῦ Ἰνστιτούτου Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν Ὀρθοδόξου Θεολογίας τοῦ Ὀρθοδόξου Κέντρου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στό Σαμπεζύ τῆς Γενεύης. Σέ σειρά ἐπιστημονικῶν του δημοσιευμάτων σέ διάστημα 40 ἐτῶν (1966-2005) γράφει ὁ καθηγητής Φειδᾶς τά ἑξῆς, ποῦ καθιστοῦν ἀπολύτως σαφῆ τήν πληρη καί κανονική δικαιοδοσία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας ἐπί τῆς Οὐκρανίας:

α) «Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Διονύσιος ὑπήγαγε τή Μητρόπολιν Κιέβου ὑπό τήν κανονικήν δικαιοδοσίαν τοῦ Πατριάρχου Μόσχας (1687)»33.

β) Ο Μ. Πέτρος καταργεῖ τόν Πατριαρχικό θεσμό στή Μόσχα καί εἰσάγει Σύνοδο. Τήν ἀπόφασή του αὐτή τήν επικυρωνει ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης. Έτσι στή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας ὠς ένα ἀπό τά τρία μόνιμα μέλη συμμετέχει ὁ Μητροπολίτης Κιέβου (μαζί μέ τόν Μόσχας καί τόν Πετρουπόλεως)34.

γ) Ἡ Θεολογική Ἀκαδημία τοῦ Κιέβου εἶναι μία ἀπό τίς τέσσερις σημαντικότερες Ἀκαδημίες τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας35.

δ) Ὁ Μητροπολίτης Κιέβου διετέλεσε προεδρός της Πανρωσικῆς Συνόδου τοῦ 1917, στήν ὁποία ἀποκαταστάθηκε ὁ Πατριαρχικός Θεσμός στή Ρωσία36.

ε) Ἰδιαίτερα σημαντική με διορθόδοξη, μάλιστα, συμμετοχή ειναι η Σύνοδος τοῦ 1945. Γράφει ὁ καθηγητής Φειδᾶς: «Εἰς τήν Σύνοδο τοῦ 1945 ἔλαβον μέρος ὁ πατριάρχης Αλεξανδρειας Χριστοφορος, ὁ πατριάρχης Αντιοχειας Αλεξανδρος Γ΄, ὁ πατριάρχης-«καθολικός» της Ἐκκλησίας τής Γεωργιας Καλλιστρατος, ὁ ἀντιπρόσωπος τοῦ πατριάρχου Κωνσταντινουπολεως μητροπολιτης Θυατείρων Γερμανός, ὁ ἀντιπρόσωπος τοῦ πατριαρχείου Ιεροσολυμων αρχιεπισκοπος Σεβαστείας Ἀθηναγόρας, ὁ ἀντιπρόσωπος τής Σερβικης Εκκλησιας μητροπολίτης Σκοπίων Ἰωσήφ, ὁ ἐπίσκοπος Ἰωσήφ τῆς Ἐκκλησίας Ρουμανιας κ.α… Ἡ Σύνοδος συνέταξε καί τόν «Κανονισμόν διοικήσεως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας». Σύμφωνα μέ τό ἄρθρο 19 τοῦ Κανονισμοῦ στήν ἑξαμελῆ Διαρκῆ Συνοδο συμμετέχει ὡς μόνιμο μέλος ὁ Μητροπολίτης Κιέβου37! Ὑπάρχει πλέον ἡ παραμικρή ἐπιφύλαξη σέ κάθε καλοπροαίρετο ὅτι ὁ Κιέβου δέν ὑπάγεται στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας, σύμφωνα μέ τήν ομογνωμη ἄποψη τῶν πιό πάνω Ἐκκλησιῶν;

στ) Τέλος, κατά τόν καθηγητή Βλ. Φειδά, στίς ἐπαρχίες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας ὑπάγεται καί τό Κίεβο καί ὁλόκληρη ἡ Οὐκρανία καθώς καί οἱ Μονές τῆς Οὐκρανίας38!

Ἀπό τά ἀνωτέρω ἱστορικά στοιχεῖα ποῦ παραθέτουν ἐπίλεκτα στελέχη καί συνεργάτες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, προκύπτει ὅτι οἰ εν Οὐκρανία Ὀρθόδοξοί τους τελευταίους αἰῶνες συμμετεῖχαν σέ ὅλες τίς πτυχές τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς τοῦ Πατριαρχείου τῆς Ρωσίας (μοναχισμός, θεολογικές Σχολές, διοίκηση καί σέ αὐτή τήν Ι. Σύνοδο, διωγμούς κόκ) καί ὄχι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.

[Ἔχοντας ὑπ’ ὄψιν τά ἀνωτέρω ἐπιστημονικά συμπεράσματα τοῦ σεβαστοῦ καθηγητοῦ Βλ. Φειδά (δημοσιευθέντα σέ διάστημα 40 ἐτῶν — 1966-2005!) προκαλοῦν εὔλογη ἀπορία οἱ ἀρτιφανεῖς ἰσχυρισμοί του σέ πρόσφατο δημοσίευμα39 (π.χ. περί βιαίας προσαρτήσεως τῆς Οὐκρανίας στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας, ἀντικανονικῆς συμμετοχῆς τοῦ Μητροπολίτου Κιέβου στήν Πατριαρχική Σύνοδο τῆς Μόσχας κόκ): «μέ τή συγκεκριμένη Συνοδική Πράξη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (1686) ὄχι μονο δέν παραχωρήθηκαν πλήρως ἤ ὁριστικῶς στή δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας οι ἀνατολικές ἐπαρχίες τῆς Οὐκρανίας καί τῆς Λευκορωσσίας, ὄπως ισχυριζονται ἀκρίτως οἱ θεολογικοί σύμβουλοι τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας αλλ’ ἀντιθέτως διακηρύχθηκε το ἀπαραβίαστό της κανονικῆς δικαιοδοσίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου σέ ὁλόκληρη τήν ἔκταση τῆς Μητροπόλεως τοῦ Κιέβου», «τό Πατριαρχεῖο Μόσχας αγωνιζεται ἐπί πέντε αἰώνες να ἐπιβάλη βιαίως καί μέ καθαρῶς πολιτικά ἤ ἐθνοφυλετικά κριτήρια τήν ἀντικανονική ἀξίωσή του γιά τήν ὑπαγωγή τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας στή δυναστικη δικαιοδοσία του, γι’ αὐτό ἡ ἐκκλησιαστική Ἱεραρχία, ὁ ἰ. Κλῆρος καί ὁ εὐλαβής λαός τῆς Οὐκρανίας αρνηθηκαν πάντοτε νά δεχθοῦν τήν ἐξάρτηση αὐτή» καί «Βεβαίως, ἡ ἰδιότυπη αὐτή ἐπαχθῆς ἀνεξαρτησία κατοχυρώνεται μέ τόν Καταστατικό Χάρτη της, ἀφοῦ ἡ Ι. Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας ἐκλέγει καί χειροτονεῖ ὄχι μόνο ὅλους τους ἀρχιερεῖς τῆς Οὐκρανίας, ἀλλά καί τόν Προκαθήμενό της Μητροπολίτη Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας. Ἐν τούτοις, αὐτό τό καθεστώς τής επαχθους ἀνεξαρτησίας της Ἐκκλησίας Οὐκρανίας σχετικοποιειται καί ἀποδυναμώνεται απο τήν αντικανονικη ἀξίωση τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας νά εἶναι ὁ Μητροπολίτης Κιέβου τακτικό μέλος καί τῆς Ι. Συνόδου του Πατριαρχείου Μόσχας, γιά νά ἐκφράζεται προφανώς η αὐθαίρετη ἀξίωση τῆς πλήρους ὑπαγωγής της στήν κανονική του δικαιοδοσία»! Εἶναι προφανές πῶς ἡ πληρέστερη ἀναίρεση τῶν ἀνωτέρω καινοφανῶν ἀπόψεων τοῦ καθηγητοῦ ἔχει γίνει ἀπό τόν ἴδιο σέ παλαιότερα δημοσιεύματά του…]

6. Αξίζει νά ἐπισημάνουμε τό γεγονός ὅτι καί η ἐκκλησιαστική συνείδηση ἀκόμα καί τῶν ἰδίων τῶν σχισματικῶν της Οὐκρανίας μεχρι πολύ πρόσφατα δεχόταν ὄτι υπαγονταν κανονικῶς στό Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας καί γι’ αὐτό τήν 1-3 Νοεμβρίου 1991 καί 22 Ἰανουαρίου 1992 στή Μόσχα ὑπέβαλαν δύο φοργραπτό αἴτημα γιά νά τούς χορηγήσει τήν Αὐτοκεφαλία καί ὄχι στήν Κωνσταντινούπολη!

Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στό κείμενό του μέ τίτλο «Ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, Ὁμιλοῦν τά κείμενα» σημειώνει γιά τήν Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη τοῦ 1686: «Πρέπει ἐπίσης, νά ἐπισημανθῆ καί ἕνα ἐκ τῶν βασικῶν ἀξιωμάτων τοῦ δικαίου: ἡ ἀρχή, ἡ ὁποία ἐξέδωσε μίαν Πράξιν ἔχει ἀπόλυτον προτεραιότητα εἰς τήν ἑρμηνείαν της. Συνεπῶς, εἰς τήν συγκεκριμένην περίπτωσιν ἡ ἑρμηνεία τῶν Πατριαρχικῶν καί Συνοδικῶν Πράξεων ἀνήκει πρωταρχικῶς εἰς τόν Οἰκουμενικόν Θρόνον»40. Ἐπειδή αὐτό πιστεύουμε καί ἐμεῖς, στήν παροῦσα σύντομη συμβολή μᾶς περιοριστήκαμε στό σημεῖο αὐτό καί προσπαθήσαμε νά καταδείξουμε αποκλειστικα καί μόνο μέ στοιχεῖα τοῦ ἰδίου τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως καί τῶν στελεχῶν καί συνεργατῶν Αὐτοῦ, πῶς ἡ ἁρμόδια Ἀρχή, δηλαδή τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο, ἑρμήνευσε, κατανόησε καί βάσει αὐτοῦ ἔζησε ἐπί τρεισήμισι συνεχεῖς αἰώνες την πιό πάνω ἀπόφαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Διονυσίου Δ΄ (1686) καί τήν ἀδιαμφισβήτητη ὑπαγωγή τοῦ Κιέβου στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας.

Καί τά στοιχεῖα καταδεικνύουν χωρίς καμία ἐπιφύλαξη ὅτι ἐπί 332 συναπτά χρόνια σταθερά καί χωρίς σοβαρές διαφοροποιήσεις ἡ ἴδια ἡ ἐκκλησιαστική συνείδηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας καί ὅλων τῶν κατά τόπους Πατριαρχείων καί Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν δεχόταν ὅτι οἱ Ὀρθόδοξοί της Οὐκρανίας ὑπάγονται στήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας, στή ζωή τῆς ὁποίας κανονικῶς συμμετεῖχαν σέ ὅλα τά ἐπίπεδα ὡς ὀργανικά της μέλη.

Ἡ πανορθόδοξη αὐτή κατασταλαγμένη καί ἀμάχητη γνώση καί ἐκκλησιαστική ἐμπειρία ἐκδηλωνόταν συνεχῶς καί ἀδιαλείπτως σέ πανορθόδοξα συλλειτουργα, σέ εἰρηνικές επισκεψεις, σέ πανορθόδοξους εορτασμους, σέ πανορθόδοξες διασκεψεις, σέ διεθνή συνεδρια, χωρίς καμία ἔνσταση ἤ ἐπιφύλαξη.

Ποιός, ἄραγε, μπορεῖ νά περιφρονήσει αὐτή τήν πολυμερῶς καί πολυτρόπως ἐκπεφρασμένη πανορθόδοξη συνείδηση καί ἐμπειρία;

Ποιός μπορεῖ νά διεκδικήσει ὅτι ἵσταται ὑπεράνω της πανορθόδοξης συνείδησης, τήν ὁποία καί μπορεῖ νά περιφρονεῖ;

_____________________________________

1 Ἐνδεικτικά βλ. ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Ρωσίας (988-1988), ἔκδ. Ἀποστολικῆς Διακονίας, Ἀθήνα 19883, σσ. 466, Θ. ΖΗΣΗΣ, Κωνσταντινούπολη καί Μόσχα, Θεσσαλονίκη 1989, πρωτοπρ. Θ. ΖΗΣΗΣ, Τό Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο, ἔκδ. “Τό Παλίμψηστον”, Θεσσαλονίκη 2018, σσ. 110, J. MEYENDORFF, Ἡ βυζαντινή παράδοση μετά τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινοῦ-πόλης, μτφρ. Στέφ. Εὐθυμιάδης, ἔκδ. ΜΙΕΤ, Ἀθήνα 1994, σέλ. 69 κ.ἐξ.

2 Εἶναι φοβερό νά συνειδητοποιήσουμε ὅτι τή διάσπαση τῶν ρωσικῶν λαῶν-Ἐκκλησιῶν ἀγωνίστηκαν νά ἐπιβάλουν, χωρίς τελικά νά τό κατορθώσουν τότε, οἱ Λατίνοι (μέ τήν Οὐνία) καί οἱ λατινόφρονες πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Μάμας (ὑπέρμαχος τῆς Φερράρας-Φλωρεντίας) καί ὁ βαρλααμίτης Ἰωάννης Καλέκας, ἐνῶ οἱ ὀρθόδοξοι Πατριάρχες Ἰσίδωρος, Νεῖλος καί Ἄγ. Φιλόθεος Κόκκινος ὑπεραμύνθηκαν τῆς ἑνότητος, πρωτοπρ. Θ. ΖΗΣΗΣ, Τό Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο, σ. 40-78. Τραγική διαπίστωση γιά τή σημερινή ἡγεσία τοῦ Πατριαρχείου μας…

Εἶναι χαρακτηριστική ἡ ἐπιστολή τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Νείλου (1380-1388) ἀπό τήν ὁποία προκύπτει ὅτι ἡ ἐκκλησιαστική τάξη καί παράδοση («ἀρχαία της μητροπόλεως ταύτης συνήθεια … παλαιά ἐκείνη συνήθεια») ἤθελε τήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας (Μεγάλη καί Μικρή Ρωσία) ἑνωμένη ὑπό ἕνα ἐπίσκοπο: «προηγουμένως μέν χειροτονηθῆναι τόν Ποιμένα μητροπολίτην Μεγάλης Ρωσίας, ἐπικηρυχθῆναι δέ αὐτόν καί Κυέβου κατα τήν ἀρχαίαν της μητροπόλεως ταύτης συνήθειαν, ἐπεῖ ἀδύνατον Μεγάλης Ρωσίας γενέσθαι ἀρχιερέα, εἰ μή Κυέβου πρότερον ὀνομασθείη, ὅπερ ἐστίν η καθολική ἐκκλησία πάσης Ρωσίας, καί προκαθεζομένη μητρόπολις … καί Κυέβου καί πάσης Ρωσίας μόνος αὐτός, … ἀνακηρυχθήσεται, καί μετ’ αὐτόν δέ εἷς τόν ἅπαντα χρόνον ἀρχιερεύς ἁπάσης Ρωσίας ἔσται κατά τήν παλαιάν ἐκείνην συνήθειαν» (F. Miklosich-I. Muller, Acta et Diplomata graeca medii aevi, sacra et profana, ἔκδ. Nindobonae Carolus Gerold 1862, τ. Β΄ σ. 17-18).

3 http://www.romfea.gr/epikairotita-xronika/23802-presbeutis-sam-mpraounmpak-oi-ipa-upostirizoun-tin-autokefalia-stin-oukrania, βλ. ΑΝ. ΓΚΟΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, «Ἀφελῆ ἐρωτήματα ἀφελοῦς ἱερέως…», στό http://anastasiosk.blogspot.com/2018/09/blog-post_45.html.

4 http://www.romfea.gr/epikairotita-xronika/24036-oi-ipa-sto-pleuro-tou-oikoumenikou-patriarxeiou-gia-tin-oukrania

5 Ἡ ἀπάντηση αὐτή δόθηκε ὅταν ρωτήθηκε ὁ «προκαθήμενος» Ἐπιφάνιος γιά τό περιεχόμενο τῆς πρόσφατης τηλεφωνικῆς ἐπικοινωνίας μέ τόν ὑπουργό Ἐξωτερικῶν τῶν ΗΠΑ, Μάικ Πομπέ, http://aktines.blogspot.com/2018/12/blog-post_161.html

6 Ὁλόκληρες οἱ δηλώσεις τοῦ νέου «προκαθημένου», στό http://aktines.blogspot.com/2018/12/blog-post_843.html

7 Ἀποκαλυπτικό εἶναι τό ἄρθρο τοῦ Οὐκρανοῦ δημοσιογράφου Taras Melnick, «Ἡ “ἑνωτική συνοδος” στό Κίεβο – συμπεράσματα καί προοπτικές», http://aktines.blogspot.com/2019/01/blog-post_6.htm.

8 «Ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, Ὁμιλοῦν τά κείμενα», Σεπτέμβριος 2018, σ. 4, 12, στό https://www.ec-patr.org/deltiotypou/ukraine/final%20oukraniko-1.pdf.

9 ΙΩΒ, Ἀρχιεπίσκοπος Τελμησσού: «Οἱ ἰσχυρισμοί τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας γιά τήν δικαιοδοσία στήν Οὐκρανία εἶναι ἀβάσιμοι καί χωρίς νόημα, δεδομένου ὅτι ἡ Οὐκρανία ἦταν ἀνέκαθεν μία ἄνευ ὅρων κανονική ἐπικράτεια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου» (http://www.romfea.gr/oikoumeniko-patriarxeio/23889-arxiepiskopos-telmissou-oi-apeiles-tou-patriarxeiou-mosxas-einai-asimantes), βλ. καί ΑΘ. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ-ΕΜΜ. ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΟΥΔΗΣ, «Ὁ κόσμος τῆς Ὀρθοδοξίας στίς σημερινές γεωπολιτικές ἐξελίξεις στήν Εὐρώπη. Οἱ περιπτώσεις Μητροπόλεως Κιέβου, δικαιοδοσίας τῆς Μητρός Ἐκκλησίας Κῶν/πόλεως (Πατριαρχικό καί Συνοδικό Γράμμα ἐκδόσεως, 1686) καί τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀχρίδος, δικαιοδοσίας τοῦ Πατριαρχείου Βελιγραδίου (Πατριαρχικός καί Συνοδικός Τόμος, 1922), στό https://www.romfea.gr/katigories/10-apopseis/25686-o-kosmos-tis-orthodojias-stis-simerines-geopolitikes-ejelijeis-stin-europi-.

10 «Συνταγμάτιον» εἶναι ὁ κατάλογος τῶν μητροπόλεων, ἀρχιεπισκοπῶν καί ἐπισκοπῶν καί ἡ τάξις πρωτοκαθεδρίας τους στά πλαίσια τῆς ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Πατριαρχείων καί Ἐκκλησιῶν. Τά «Συνταγμάτια» παλαιότερα ὀνομάζονταν «Τακτικά» (Notitia Episcopatuum), ἐνῶ σήμερα ἐκδίδονται ὑπό τήν ὀνομασία «Ἡμερολόγιο», «Δίπτυχα» ἤ «Ἐπετηρίδα».

11 «Ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, Ὁμιλοῦν τά κείμενα», Σεπτέμβριος 2018, σ. 4, 12, στό https://www.ec-patr.org/deltiotypou/ukraine/final%20oukraniko-1.pdf.

12 βλ. ὑποσημείωση 2.

13 Προσφώνησις τοῦ Πατριάρχου Μόσχα Ποιμένος πρός τόν Οἰκουμενικόν Πατριάρχην Δημήτριον (Αὔγουστος 1987): «Ἠμεῖς μετ’ εὐγνωμοσύνης ἀναμιμνησκόμεθα ὅτι ἐν τή ἀρχή τῆς ἱστορικῆς αὐτῆς ὑπάρξεως ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας διωκεῖτο ὑπό ἑλληνικῆς Ἱεραρχίας ὡς μία τῶν μητροπόλεων τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως», στό Θ. ΖΗΣΗΣ, Κωνσταντινούπολη καί Μόσχα, σ. 217.

14 Θ. ΖΗΣΗΣ, Κωνσταντινούπολη καί Μόσχα, ἔκδ. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 198-203.

15 πρωτοπρ. Θ. ΖΗΣΗΣ, Τό Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο, σ. 90.

16 πρωτοπρ. Θ. ΖΗΣΗΣ, Τό Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο, σ. 95.

17 J. DARROUZES, Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitane, Paris 1981, σ. 319-418.

18 «Τάξις προκαθεδρίας τῶν ὀσιωτάτων πατριαρχῶν καί αἵ μητροπόλεις καί αἵ ἀρχιεπισκοπαί, αἵ ὁποῖαι εὑρίσκονται τήν σήμερον καί εἶναι ὑποκείμεναι τή βασιλίδι Κωνσταντινουπόλει», J. DARROUZES, Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantino-politane, Paris 1981, σ. 419-421.

19 ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΤΩΝ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ, Συνταγμάτιον, Τεργόβυστον Οὐγγροβλαχίας, 1715.

20 Τό ἐν χρήσει ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟΝ τῶν ὑπό τόν Οἰκουμενικόν Θρόνων Μητροπολιτῶν καί Ἐπισκόπων, ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, 1896, σσ. 20.

21 Τό ἐν χρήσει ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΟΝ τῶν ὑπό τόν Οἰκουμενικόν Θρόνων Μητροπολιτῶν καί Ἐπισκόπων, ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, 1902, σσ. 24

22 Γ. ΡΑΛΛΗ-Μ. ΠΟΤΛΗ, Σύνταγμα τῶν θείων καί ἱερῶν Κανόνων, Ἀθήνησι 1855 (ἀνατύπωση ἔκδ. Β. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2002), τ. Ἐ΄ σέλ. 513-522.

23 Ὁμιλία τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου πρός τόν Οὐκρανικόν Λαόν (26 Ἰουλίου 2008), στό https://fanarion.blogspot.com/2018/09/blog-post_25.html

24 https://www.ec-patr.org/deltiotypou/ukraine/final%20oukraniko-1.pdf. Κριτική στό ἀνωτέρω ἔγγραφο ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας βλ. https://mospat.ru/wp-content/uploads/2018/11/Answer-to-Ecumenical-Throne.pdf?x43367.

25 Στό παρόν δημοσίευμα παραπέμπουμε μόνο σέ στελέχη καί στενούς συνεργάτες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ὅμως ἐπισημαίνουμε ὅτι ὅσοι ἔχουν ἀσχοληθεῖ μέ τό ζήτημα αὐτό ὁμογνωμοῦν ὅτι τό 1686-1687 ὁ Πατριάρχης Διονύσιος Δ΄ ὑπήγαγε τή Μητρόπολη Κιέβου στήν κανονική δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας. Ἐνδεικτικά: Β. ΤΖΩΡΤΖΑΤΟΥ, Οἱ βασικοί θεσμοί διοικήσεως τῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχείων, μετά ἱστορικῶν ἀνασκοπήσεων, ἐν Ἀθήναις 1972, σ. 169: «ἡ ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Διονυσίου διοικητικη ὑπαγωγή τῆς μητροπόλεως Κιέβου εἰς τό Πατριαρχεῖον Μόσχας (1687)», Β. ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Ἀθῆναι 19703, σ. 448: «Μέσα τῆς ἴζ΄ ἑκατονταετηρίδος η Μικρά Ρωσία … ἠνώθη καί ἐκκλησιαστικῶς μετ’ αὐτῆς (1685). Ἡ ἕνωσις ἐπεκυρώθη ὑπό τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως (1687) καί οὕτως ἐξέλιπε πάσα ἐξάρτησις τῆς Μικρᾶς Ρωσίας ἐκ τοῦ πατριαρχείου τούτου (Κωνσταντινουπόλεως). Ὁ Κιέβου ὑπετάγη στόν Μόσχας».

26 Ἔχει ἀνατυπωθεῖ ὡς Κ. ΔΕΛΙΚΑΝΗΣ, Ἐπίσημα Ἐκκλησιαστικά Ἔγγραφά του Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τ. Α-Γ, 1999.

27 Κ. ΔΕΛΙΚΑΝΗΣ, ο.π., τ. Γ΄ σ. 36.

28 Κ. ΔΕΛΙΚΑΝΗΣ, ο.π., τ. Γ΄ σ. 7 σημείωση.

29 Κ. ΔΕΛΙΚΑΝΗΣ, ο.π., τ. Γ΄ σ. 34.

30 Θ. ΖΗΣΗΣ, Κωνσταντινούπολη καί Μόσχα, σ. 31.

31 Β. ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ, Συνοπτική Ἱστορία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἔκδ. Πατριαρχικό Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 1991, σ. 91-93.

32 ΓΡ. ΛΑΡΕΝΤΖΑΚΗ, «Σκέψεις καί σχόλια τῶν ἐξελίξεων γιά τό Αὐτοκέφαλόν της Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας», στό http://anastasiosk.blogspot.com/2018/11/blog-post_703.html

33 ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Ρωσίας, σ. 273-274. Στήν ἴδια διαπίστωση καταλήγει καί ὁ πρώτ. Θ. ΖΗΣΗΣ, Τό Οὐκρανικό Αὐτοκέφαλο, σ. 79-98.

34 ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Ρωσίας, σ. 317-318, ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, «Ρωσική Ἐκκλησία», ΘΗΕ τ. 10 στ. 1055.

35 ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Ρωσίας, σ. 301-304.

36 ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Ρωσίας, σ. 335.

37 ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τῆς Ρωσίας, σ. 348-349, ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, «Ρωσική Ἐκκλησία», ΘΗΕ τ. 10 στ. 1077, Β. ΤΖΩΡΤΖΑΤΟΥ, Οἱ βασικοί θεσμοί διοικήσεως τῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχείων, μετά ἱστορικῶν ἀνασκοπήσεων, ἐν Ἀθήναις 1972, σ. 177.

38 ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, «Ρωσική Ἐκκλησία», ΘΗΕ τ. 10 στ. 1078.

39 ΒΛ. ΦΕΙΔΑΣ, «Ἡ Συνοδική Πράξη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου (1686) καί ἡ Αὐτοκεφαλία τῆς Ἐκκλησίας Οὐκρανίας», στό https://www.orthodoxianewsagency.gr/gnomes/h-συνοδική-πράξη-1686-καί-η-αὐτοκεφαλία/.

40 «Ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος καί ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, Ὁμιλοῦν τά κείμενα», Σεπτέμβριος 2018, σέλ. 16, στό https://www.ec-patr.org/deltiotypou/ukraine/final%20oukraniko-1.pdf.

Πηγή μας:

https://www.impantokratoros.gr/961E0E58.el.aspx