Οι
Άγιοι Τρείς Ιεράρχες
Πανηγυρίζουμε σήμερα την
εορτή των Αγίων Τριών Ιεραρχών ή όπως έχει καθιερωθεί την εορτή της Παιδείας
μας.
Είναι γνωστό, ότι
καρδιά του πολιτισμού είναι η παιδεία, ως καλλιέργεια και διάπλαση του όλου ανθρώπου.
Διότι, όπως είπε ο ιστορικός Arnold Toynbee «ψυχή του πολιτισμού είναι ο
πολιτισμός της ψυχής»! Ακριβώς το περιεχόμενο της ψυχής διαμορφώνεται με την Παιδεία,
την όλη αγωγή δηλαδή του ανθρώπου. Ο Μέγας Βασίλειος προτρέπει: «Τα πράγματα
του βίου αλλάζουν εύκολα δεσπότη, η αρετή μόνο είναι αναφαίρετο κτήμα.
Παράβλεπε τη σάρκα που είναι φθαρτή και επιμελού της ψυχής που είναι αθάνατη.»
Ο ομότιμος καθηγητής
της Θεολογικής Σχολής Αθηνών π. Γεώργιος Μεταλληνός επισημαίνει σχετικά: «το
πρόβλημα της παιδείας επικεντρώνεται στην νοηματοδότηση των ανθρωπίνων και του προορισμού
του ανθρώπου. Έτσι προβάλλεται στον λόγο και την ποιμαντική διακονία των τριών Ιεραρχών.
Δεν είναι απλή εκπαίδευση, μύηση δηλαδή σε μία αναπαραγόμενη γνώση. Είναι
παιδεία θεοκεντρική, που πρωταρχικά αποβλέπει στην εν Χριστώ τελείωση και
μόρφωση του ανθρώπου και όχι στην πολυμάθεια. Ἡ παιδεία των τριών Ιεραρχών βοηθεί
στην ιεράρχηση των ανθρωπίνων και την δημιουργία ρεαλιστικής φιλοσοφίας ζωής με
αυτογνωσία.» Ο Άγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Μικρὸς εἰμὶ
καὶ μέγας, ταπεινὸς καὶ ὑψηλός, θνητὸς καὶ ἀθάνατος, ἐπίγειος καὶ οὐράνιος» (ΡG
35, 785). Παράλληλα αναδεικνύεται η Φιλοκαλία ως η πεμπτουσία της ελληνορθόδοξης
Παράδοσης.
Για αυτήν ακριβώς την
Παράδοσή μας και τον πνευματικό πολιτισμό μας, μιλώντας ο Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος με προβληματισμό
παρατηρεί: «Ο τόπος μας, η πατρίδα μας, ο λαός μας γέννησε μοναδικό πνεύμα,
τέχνη και πολιτισμό που ομολογείται από όλους. Αυτό το πνεύμα γέννησε σοφούς,
ήρωες και αγίους, που αυτοί έβαλαν τη σφραγίδα τους στην παγκόσμια ιστορία.
Όλο αυτό έγινε γιατί
υπήρχε μία σπάνια παιδεία που καταξίωσε τον άνθρωπο όσο τίποτε άλλο. Μία
παιδεία που στηρίχθηκε σε τρεις βάσεις:
στην αρετή, στην αριστεία και στην πίστη. Δηλαδή στην ηθική, στην τελειότητα
και στην υπέρβαση. Σήμερα αυτά τα τρία όχι μόνον δεν καλλιεργούνται, αλλά
συστηματικά περιφρονούνται και πολεμούνται. Η αρετή θεωρείται ανοησία, η
αριστεία ρατσισμός και η πίστη σκοταδισμός. Αποτέλεσμα, οι σύγχρονες κοινωνίες
να γεννούν έναν ανθρωπισμό, ο οποίος παράγει μεν επιστήμονες που όμως δεν είναι
σοφοί, δυνατούς που όμως δεν είναι ήρωες και ικανούς που δυστυχώς αγνοούν την
αγιότητα.» Και καταλήγει: «Είναι καιρός να γυρίσουμε στην παραδοσιακή μας
παιδεία, που καλλιεργώντας την αρετή ολοκληρώνει τον άνθρωπο». Εξάλλου ο σκοπός
της παιδευτικής λειτουργίας όπως τον θέτει ο Μέγας Βασίλειος είναι το «ὁμοιωθῆναι
Θεῶ κατὰ τo δυνατὸν ἀνθρώπου φύσει.» (ΡG 32, 69).
Στην καθ’ ημάς
Ανατολή και στο έργο των Τριών Ιεραρχών η παιδεία συνδέεται άρρηκτα και με το πρόσωπο τοῦ διδασκάλου. Γίνεται
ταύτιση ποιμαντικής και παιδαγωγίας. Διδάσκαλος και Μαθητής, Ναός και σχολειό στον
πολιτισμό μας βρίσκονται σε σχέση αμοιβαιότητας και συμπληρωματικότητας, γιατί
συντελούν εξίσου στην διαμόρφωση του ανθρώπου. Επιπλέον, το βάρος πέφτει στο ήθος
και το παράδειγμα του διδάσκοντος. «Ὁ γὰρ μὴ ποιῶν καὶ διδάσκων ἀναξιόπιστος ἐστιν
εἰς ὠφέλειαν», κατὰ τὸν Μ. Βασίλειο (ΡG 30, 497).
Αυτή η παιδεία
ωστόσο, συνδέεται άμεσα και πρωτίστως με
τον χώρο της οικογένειας. Οι Τρείς Ιεράρχες γνώρισαν στα πρόσωπα των γονέων
τους, και μάλιστα των μητέρων τους, απαράμιλλα πρότυπα αγωγής. Ο Άγιος Ιωάννης
ο Χρυσόστομος γράφει για την τεράστια σημασία της εν Χριστώ ανατροφής των παιδιών,
πως αν τα παιδιά ανατραφούν με καλές συνήθειες, δύσκολα αλλάζουν συμπεριφορά
όταν μεγαλώσουν. Γιατί η παιδική ψυχή είναι σαν το κάτασπρο, το ολοκάθαρο πανί,
που, αν το βάψουμε με κάποιο χρώμα, βάφεται τόσο καλά, ώστε, όσες φορές κι αν
θελήσουμε να το ξαναβάψουμε, πάντα φαίνεται η αρχική βαφή. Έτσι, λοιπόν, είναι
και τα μικρά παιδιά. Όταν συνηθίσουν στο καλό, δύσκολα αλλάζουν. Μάλιστα
καταδικάζει τη νοοτροπία των γονέων που καταβάλλουν κάθε φροντίδα για να
διδαχθούν τα παιδιά τους τις τέχνες και τα γράμματα και να αποκτήσουν την
ικανότητα των λόγων, για το πώς όμως θα ασκηθεί η ψυχή κανείς δεν δείχνει ιδιαίτερο
ενδιαφέρον.
Αυτό το φρόνημα καλλιεργούσαν
οι Άγιοι της Ευρώπης προ του σχίσματος του 1054 μ.Χ. και αυτός ήταν ο καρπός της
παιδείας και αγωγής, που προσφερόταν από τους αγίους της Ανατολής και Δύσης, με
πρωτοπόρους τούς τιμώμενους σήμερα Τρείς Ιεράρχες. Αυθεντικός άνθρωπος στην κοινή ευρωπαϊκή παράδοση ήταν ο Άγιος, ο εν
Χριστώ αναγεννημένος. Θεμελιακά συστατικά της ήταν η ισορροπία των σχέσεων
με τον Θεό, τον συνάνθρωπο και τον εαυτό μας, η αναφορά όλου του ανθρώπου στον Θεό
και η προτεραιότητα της καρδιάς, όχι μόνο ως πηγής των συναισθημάτων, αλλά ως
κέντρου της ύπαρξης, στο οποίο συντελείται η κοινωνία με την θεϊκή Χάρη,
Και ενώ η Ευρώπη, της
προκαρλομάγνειας περιόδου, ξεκίνησε με τα προαναφερθέντα βασικά χαρακτηριστικά,
η Ευρώπη, στην οποία ζούμε σήμερα, και ακρίτως πολιτιστικά μιμούμαστε, προήλθε από
την διαλεκτική διαφόρων ιδεολογικών και φιλοσοφικών συστημάτων. Σύμφωνα με τον
π. Γεώργιο Μεταλληνό, σε αυτά ανήκουν: ο
σχολαστικισμός, ως μετατροπή του Χριστιανισμού σε σύστημα επιστημονικό, ο νομιναλισμός, ως ατομισμός και ωφελιμισμός, ο ουμανισμός της Αναγέννησης και ο διαφωτισμός της αυτοθεοποίησης του ανθρώπου με όλες τις σχετικές
συνέπειες.
Έτσι συνετελέσθη
σταδιακά η απομάκρυνση από την σωτηριώδη διδασκαλία της Εκκλησίας και το
μορφωτικό πρότυπο των Τριών Ιεραρχών. Η Ευρώπη, σχεδόν στο σύνολό της, έχασε
τον Θεό των πατέρων της. Απώλεσε την βιωματική εμπειρία του Μεγάλου Βασιλείου,
του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Εγκλωβισμένη
στην λογικοκρατία της, ενέταξε τον Θεό μέσα σε δικανικά και φιλοσοφικά σχήματα.
Και ο Θεός έγινε αγνώριστος!
Εύστοχα έχει επισημάνει
ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς, που διετέλεσε Θεολόγος του Πανεπιστημίου του
Βελιγραδίου: «Ιδού εις τι τελικώς μετεβλήθη από την Αναγέννησιν έως σήμερον η Ευρώπη.
Εις εργαστήριον ρομπότ. Το δε ρομπὸτ είναι ο αθλιώτερος τύπος ανθρώπου. Άνθρωπος
χωρίς Θεό και χωρίς ψυχήν...»
Ο μεγάλος της Ρωμηοσύνης
Φώτης Κόντογλου γράφει στο βιβλίο του «Γίγαντες ταπεινοί»: «Θέλω να µιλήσω για
τον Άγιο Βασίλειο, αλλά να µην πω τα συνηθισµένα που λένε όσοι γράφουνε για
αυτόν τον αληθινά Μέγαν Άγιο. Προπάντων κάποιοι
φραγκοδιαβασµένοι, που δεν τους ενδιαφέρει σχεδόν καθόλου η αγιότητά του
και η κατά Θεόν σοφία του. Τυφλοί οδηγοί στραβώνουνε τον κόσµο, και γίνουνται
αιτία µε τις θεωρίες τους να πέφτουνε οι νέοι στην απιστία. Όλα αυτά
προέρχονται από τον παραµορφωµένο Χριστιανισµό που µαθαίνουν όσοι δασκαλεύονται
στα πανεπιστήµια της Δύσης, που είναι η πατρίδα του ορθολογισµού και του
ουµανισµού, και ύστερα τον φέρνουνε αυτό τον ορθολογιστικό Χριστιανισµό σε εµάς.
Γιατί έχουµε την κατάρα να μαθαίνουμε όλα τα δικά µας από τους ξένους, ακόµα
και την αρχαία γλώσσα. Λοιπόν, εορτάζουνε και δοξάζουνε και τον Άγιον
Βασίλειον, όχι σαν Άγιον και αγωνιστή της αληθινής θρησκείας, αλλά σαν
συγγραφέα “καλλιεπών συγγραµµάτων”, “σοφόν ηθικολόγον και παιδαγωγόν”, “λάτρην
της ελληνικής σοφίας”.»
Ως αποτέλεσμα λοιπόν
της πνευματικής σύγχυσης και της απομάκρυνσής μας από την Πατερική Παράδοση, η σύγχρονη
εποχή, μας φέρνει αντιμέτωπους με πολλές δυσκολίες. Στις ημέρες μας συνηθίσαμε η
κακία να προβάλλεται ως αρετή και η αρετή ως αμαρτία. Πότε άλλοτε δεν μιλούσε ο
κόσμος τόσο πολύ για αγάπη, μα και ποτέ άλλοτε δεν υπήρχε τόσο μεγάλο έλλειμμα
αγάπης. Φαίνεται σαν η λέξη αγάπη να απεκδύεται της ιερότητάς της και να χρησιμοποιείται πλέον ως ένας τεχνικός όρος,
που έντεχνα επιχειρεί να καλύψει τις κάθε είδους ασχημοσύνες της εποχής μας.
Ωστόσο η Αγία Γραφή είναι αμείλικτα ξεκάθαρη: «η αγάπη ουκ ασχημονεί!» (Α’ Κορ.
13,5) Ο κάθε είδους εκφυλισμός των ανθρωπίνων σχέσεων, οτιδήποτε καταρρακώνει
την ανθρώπινη ύπαρξη και αξιοπρέπεια προβάλλεται και επιβάλλεται. Αντιθέτως, ο
σωτηριολογικός και θεραπευτικός λόγος των Τριών Ιεραρχών και της Εκκλησίας μας
εν γένει, καταπνίγεται. Ναι, στις ημέρες μας η αμαρτία έγινε μόδα, όπως με
περισσό πόνο ψυχής έλεγε ο Άγιος γέροντας Παΐσιος ο Αγιορείτης. Πλέον υπάρχει
μόνο ένας δρόμος…
«Ώρα
ημάς ήδη εξ ύπνου εγερθήναι!» (Ρωμ. 13,11)
Ο Άγγλος
βυζαντινολόγος ιστορικός Σερ Στήβεν Ράνσιμαν είχε διατυπώσει την πίστη του ότι
ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της Ορθοδοξίας.
Φθάνει να συναισθανθούμε
την πρόκληση που θέτει ενώπιον μας ο Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς που
διαπιστώνει: «Είναι δύσκολο και οδυνηρό να περπατάς ξυπόλητος ανάμεσα στα
αγκάθια. Όταν όμως ο ξυπόλητος άνθρωπος πεθαίνει της δίψας κι η πηγή με το νερό
είναι μετά τα αγκάθια, δεν θα αποφασίσει γρήγορα να βαδίσει πάνω σε αυτά, μ’
όλο που τα πόδια του θα πληγωθούν, για να πλησιάσει στο νερό; Ή μήπως θα
προτιμήσει να καθίσει πάνω στο χλωρό γρασίδι, που είναι πριν από τα αγκάθια και
να πεθάνει της δίψας;»
Η τελική επιλογή είναι
δική μας.
Οι Άγιοι Τρεις
Ιεράρχες με τις πρεσβείες τους προς τον Κύριο ας είναι αρωγοί στις επιλογές της
ζωής μας, ώστε να είναι επιλογές καρποφόρες, επιλογές ζωής, επιλογές κατά Θεόν.
Αμήν!
Παρασκευάς
Ι. Λαλιώτης
Ομιλία στην εορτή των Αγίων Τριών Ιεραρχών,
στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Ρίου Πατρών,
30
Ιανουαρίου 2017
Βιβλιογραφία
που χρησιμοποιήθηκε:
Πηγές:
v Η
Καινή Διαθήκη, κατά την έκδοσιν του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Αποστολική
Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Εν Αθήναις 1993.
v Migne J.P., Ελληνική Πατρολογία (Patrologia
Graeca), Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, Τόμος 30, Αθήναι 1999.
v Migne
J.P., Ελληνική Πατρολογία (Patrologia
Graeca), Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, Τόμος 32, Αθήναι 1999.
v Migne
J.P., Ελληνική Πατρολογία (Patrologia Graeca),
Κέντρον Πατερικών Εκδόσεων, Τόμος 35, Αθήναι 1999.
Βοηθήματα:
v Βελιμίροβιτς Νικολάου Αγίου, «Όστις
θέλει οπίσω μου ακολουθείν…», ανακτήθηκε από http://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B8%CE%AD%CE%BB%CE%B5%CE%B9-%CE%BF%CF%80%CE%AF%CF%83%CF%89-%CE%BC%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%85%CE%B8%CE%B5%CE%AF%CE%BD-3/
στις 27/01/2017
v Βήμα Ορθοδοξίας,
«Επίκαιρα διδάγματα του Μεγάλου Βασιλείου», ανακτήθηκε από http://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/epikera-didagmata-tou-megalou-vasiliou/
στις 28/01/2017
v Κόντογλου Φώτη,
«Ο Μ. Βασίλειος κι ο παραµορφωµένος Χριστιανισµός», ανακτήθηκε από http://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/o-m-vasilios-ki-o-para%c2%b5orfo%c2%b5enos-christianis%c2%b5os/
στις 27/01/2017
v Μεταλληνού Γεωργίου Δ,
Πρωτοπρεσβυτέρου, Ομοτίμου καθηγητού Θεολογικής Σχολής
Πανεπιστημίου Αθηνών, «Ἡ παιδεία τῶν τριῶν Ἱεραρχῶν τῆς ἑλληνικῆς καὶ τῆς ὀρθόδοξης
κληρονομιᾶς, εἶναι ἡ παιδεία ποὺ χρειάζεται ἡ Εὐρώπη σήμερα, γιὰ νὰ ξαναβρεῖ τὰ
ὑπαρκτικὰ καὶ πνευματικὰ θεμέλιά της», ανακτήθηκε από http://www.orthodoxia-ellhnismos.gr/2017/01/blog-post_27.html
στις 27/01/2017
v Νικολάου Μητροπολίτου Μεσογαίας
και Λαυρεωτικής, Ε Γ Κ Υ Κ Λ Ι Ο Σ 119Η Πρὸς τοὺς μαθητὲς τῶν
Γυμνασίων καὶ Λυκείων τῶν Μεσογείων & τῆς Λαυρεωτικῆς μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ
σχολικοῦ ἔτους 2016-2017, Σπάτα, 12
Σεπτεμβρίου 2016, ανακτήθηκε από http://aktines.blogspot.gr/2016/09/2016-2017.html
στις 25/01/2017
v Παπαθανασίου Χρυσοστόμου Αρχιμ.,
«Oρθοδοξία και Eυρώπη», στην «Καθημερινή», 06/10/2013, στην στήλη Γράμματα
Αναγνωστών, ανακτήθηκε από http://thriskeftika.blogspot.gr/2013/10/o-e.html
στις 29/01/2017
v Χριστιανική Φοιτητική Δράση, «Σοφά
και πάντα επίκαιρα διδάγματα», ανακτήθηκε από https://xfd.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%B1/%CF%83%CE%BF%CF%86%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B5%CF%80%CE%AF%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1-%CE%B4%CE%B9%CE%B4%CE%AC%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1
στις 29/01/2017
v Χρυσοστόμου Ιωάννου Αγίου,
«δώστε στα παιδιά σας χριστιανική μόρφωση!» από το βιβλίο: Θέματα Ζωής τόμος Α’,
εκδ. Ι.Μ.Παρακλήτου, ανακτήθηκε από http://archangelosmichail.gr/agios-ioannis-chrisostomos-doste-sta-pedia-sas-christianiki-morfosi/
στις 27/01/2017
